Cevap:
Bir sanat sahibine malzeme vererek bir şey yaptırmak da, onu kira ile tutmak demektir. Kira, deyn de, ayn da olabilir. Bey’de olduğu gibi, icâre de şart ile fasit olur. (Mecmû’a-i Cedîde) sahibi “rahmetullahi teâlâ aleyh” diyor ki, (Vakıf dükkânın kiracısı, mütevellinin izni ile dükkânı başkasına ferağ [devr] ederken, dükkândan ölünceye kadar çıkarmamağı şart eylese, bu ferağ câiz olmaz. Dükkânı geri alabilir).
Burada da, üç türlü muhayyerlik vardır. İcâre de ikâle olunabilir. Söz kesilince, ücret vermek lâzım olmaz. Yani, âcir ücrete malik olmaz. Fakat, kendiliğinden peşin verir ise veya sözleşirken peşin verilmesi şart edilmeyip de, ayrılmadan önce, peşin olması şart edilirse, ücret mûcirin mülkü olur. Kirayı vermezse, malı teslim etmez. Etmiş ise, kiracıyı hapis ettirebilir. Mukaveleyi fesih edebilir.
Fakat, malını geri teslim almadan satamaz. Söz kesilirken şart etmekle, kira peşin olmaz. Peşin olan ücret verilmezse, âcir malı vermekten, ecîr de işi görmekten vazgeçebilir. Ücretin, müddet bitince verilmesi de şart olunabilir. Mal sahibi veya başkası, malı kiracıdan zorla alırsa, kiracı kullanamadığı zamanın kirasını vermez. Bir senelik olmak üzere, her aylığı şu kadar liraya olarak câiz olduğu gibi, senelik toptan söylemek de câizdir. (Tam İlmihal s. 870)
***
Sual: Ismarlama yaptırmak ne demektir ve nasıl yapılır?
Cevap:
(Ismarlama yaptırmak), bir sanat sahibine, bir şey tarif ederek, yaptırmaktır. Malzeme sanat sahibine ait olur. Malzemeyi müşteri verirse, işçilik olur. Başkasının yaptığı şeyi verip, müşteri kabul ederse, sahih olur. İşin bitme zamanını tayin etmek şart değildir. Bir aydan fazla müddet şart olunursa, Selem olur.
Ayakkabı, elbise, kayık, dolap, madenî eşya ve bina gibi ısmarlamak âdet olan şeylerde, zaman söylenmezse veya bir aydan az söylenirse, istisnâ sahih olur. Âdet olmayan şeylerde bir aydan çok zaman söylenirse, Selem olur. Selemde zaman söylenmezse, akit fasit olur. İstisnâda parayı peşin vermek caiz olduğu gibi, belli olmayan zamanlarda taksitlerle ödemek de şart edilebilir. Belli zamanda ödenmesi şart edilirse, Selem olur.
Müşteri, yapılan şeyi görüp beğenmezse vazgeçebilir. Selem olduğu zaman, iki taraf da muhayyer olamaz. İnşaata başlamadan evvel ikisi de vazgeçebilirler. Başladıktan sonra, sanat sahibi yine vazgeçebilir. Müşteriye gösterdikten sonra vazgeçemez. Müşteri görünce, tarife uygun bulmazsa, ret edebilir.
(Bahr-ür-râık) sahibi “rahmetullahi teâlâ aleyh” diyor ki, (Dülgere, bana bir ev yap dese ve evsafını bildirse ve bir mukavvimin tespit edeceği piyasa değerine göre kıymetini veririm dese, sanat sahibi bu değerden daha fazla para istese, binayı teslim etmesi ve piyasa değerini kabul etmesi lâzım olur).
[Görülüyor ki, istisnâ sözleşmesi yapılırken, fiyatın tayin edilmesi şart değildir. Tayin edilmiş ise, sanat sahibinin, sonradan fazla para istemesi, caiz ise de, müşteri bunu kabul etmezse, ehl-i vukufun tespit edeceği piyasa değerinde anlaşmaları lâzım olur.] İki taraftan biri ölürse, istisnâ bâtıl olur. Yani yok sayılır. Kira dahi, bunun gibi bâtıl olur. (Tam İlmihal s. 822)
