Sual: Çok kimseyi zarardan kurtarmak için, bir kimseye zarar yapılabilir mi? Birinin hakkına mani olmak veya haksız mal ele geçirmek için, (Hîle-i bâtıla) yapmak câiz midir?Cevap:
(Mecelle)nin yirmialtıncı [26] maddesinde, (Çok kimseyi zarardan kurtarmak için, bir kimseye zarar yapılabilir) diyor. Gıda maddelerini satanlar, piyasadaki değerin iki misline satarak halka zarar verirlerse, hakim piyasadaki değerine sattırır. Kıtlık zamanında, hükûmet, (İhtikâr) yapanın, yani karaborsacıların yığdığı gıda maddelerini, uygun fiyat ile, aç kalanlara sattırabilir.
Haramı helal ve helali haram yapmak için, yahut birinin hakkına mani olmak veya haksız mal ele geçirmek için, (Hîle-i bâtıla) yapmak câiz değildir. Hanefî ve Şafii mezheplerinde, (Hîle-i şer’ıyye)nin câiz olması, haram bir işi yapmağa izin vermek değildir. Bir hakime, bir dava geldiği zaman, bunda hile olduğunu bilmezse, lâzım gelen hükmü vermesi câiz olur. Hile olduğunu bilerek hüküm verirse günaha girer. İmam-ı a’zam Ebu Hanife “radıyallahü anh”, Müslümanlara böyle hile öğreten müftü hicr olunur dedi.
Abdülganî Nablüsî hazretleri “rahmetullahi teâlâ aleyh”, (Hadîka) kitabının ikiyüzyedinci [207] sahifesinde buyuruyor ki, (Mezheplerin ruhsatlarını, yani kolaylıklarını araştırarak, işini bunlara uygun olarak yapan kimseye (Müleffık) denir. Böyle yapmak câiz değildir. Ahkâm-ı islamiyyeye uymak istemeyenin yapacağı şeydir. İhtiyaçtan dolayı veya zaruret ile, bir işini veya her işini başka mezhebe uyarak yapmak câizdir. Kolaylık için başka mezhebe geçmek, nefse uymak olur. Câiz olmaz. (Tam İlmihal s. 843)
***
Sual: Malın piyasa fiyatını gizleyerek, ucuz satın almak veya pahalı satmak caiz midir?
Cevap:
Satış fiyatında hile yapmamalıdır. Peygamberimiz “sallallahü aleyhi ve sellem”, (Müslümanların, şehre mal getiren köylüleri karşılayıp piyasa fiyatını gizleyerek, ucuz satın almalarını) men buyurdu. Köylünün bu suretle yaptığı satıştan vaz geçmesi câizdir. Köylü ucuz bir şey getirince, bunu karşılayarak, malı bana bırak, ben sonra yüksek fiyatla satarım demekten de men buyurdu. Bir malın pahalı satılması için, herkesin yanında, onu yüksek fiyatla satın almaktan da men buyurdu.
Müşteriler, böyle bir satış olduğunu anlarsa, satışı bozabilir. Piyasayı bilmeyenlere yüksek fiyatla mal satmak da haramdır. Hatta, acemi olup, ucuz satan veya pahalı alanlar ile alış-veriş etmemelidir. Bunlarla alış-veriş sahih ve caiz ise de, piyasadaki fiyatı bunlardan gizlemek günahtır. Müşteriye doğru söylemeli, hiç hile etmemelidir. Malda bir arıza oldu ise, haber vermelidir. Malı, akraba veya ahbabından, ona yardım olsun diye yüksek fiyatla aldı ise, müşterisine bunu söyleyerek, doğru değerini bildirmelidir. Meselâ, on lira etmeyen malı, on lira vererek aldı ise, o malı satarken, on liraya aldığını söylememelidir. Ucuz aldığı bir malın fiyatı yükselip pahalı satıyor ise, aldığı fiyatı söylemelidir.
Böyle misaller pek çoktur. Böyle hıyanetleri bilmeyerek yapan çoktur. Hıyanet yapmaktan kurtulmak için, herkes, kendine yapılmasını istemediği şeyleri, başkalarına yapmamalıdır. Çünkü, herkes, dikkat ile, pazarlıkla uğraşarak, tam değerini verip aldığını sanır. O hâlde, aldatarak satmak, hıyanet ve dolandırıcılık olur. (Tam İlmihal s. 843)
